Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: "An lạc dưới trời"

Bộ tiểu thuyết “An lạc dưới trời” của nhà Văn Nguyễn Xuân Hưng lấy bối cảnh là những năm giao thời giữa Thế kỷ XVI và XVII, khi Nguyễn Hoàng từ kinh đô vào trấn thủ Thuận Hoá và Quảng Nam đã được gần 50 năm. Bộ tiểu thuyết gồm hai quyển: Quyển 1 “Vườn An Lạc ”, kể về những sự việc xảy ra ở phủ Kinh Môn và kinh thành Đông Đô, đặc biệt là trong khoảng thời gian Nguyễn Hoàng kéo quân vào Thuận Hoá lần cuối cùng; Quyển 2 “An lạc dưới trời ”, kể về những ngày hành phương Nam của những nhân vật chính. Qua biến thiên của các sự kiện lịch sử, hai nhân vật nam, nữ chính gặp nhau và họ tìm thấy hạnh phúc trong an cư lạc nghiệp. Bộ tiểu thuyết đoạt Giải B, Cuộc thi tiểu thuyết năm 2002-2004 của Hội Nhà văn Việt Nam.

Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng

“Bộ tiểu thuyết “An lạc dưới trời” là một bài ca ca ngợi lao động và trí tuệ, kính dâng những bậc tiền bối đã có công từ Thăng Long mang gươm đi mở nước, nêu cao tinh thần đoàn kết dân tộc của tiền nhân”, nhận xét của Tạp chí Nhà văn Việt Nam, số 10/2003 (đã trích đăng 8 Chương đầu của bộ tiểu thuyết).

          - PV: Thưa nhà văn, “An lạc dưới trời” có phải là bộ tiểu thuyết lịch sử không?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Tiểu thuyết lịch sử ư? Việc phân loại thể loại tiểu thuyết là công việc của nhà phê bình, hay do độc giả, hay là do chính bạn, còn tôi, khi đặt bút viết, tôi chỉ tâm niệm rằng, tôi sẽ viết một bộ tiểu thuyết. Tôi quan tâm đến nhân vật, cốt truyện, bối cảnh… Tôi hoàn toàn không nghĩ mình phải viết cho ra một tiểu thuyết lịch sử hay không phải tiểu thuyết lịch sử.

          - PV: Liệu ông có thể cho biết suy nghĩ của mình về “Tiểu thuyết lịch sử”?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Khi tôi đặt bút viết, chỉ có một tâm nguyện là trải hồn mình lên tác phẩm, sáng tạo nên một thế giới riêng mà bối cảnh là một thời kỳ lịch sử. Tôi không quan niệm là cứ phải viết như những người viết trước đây đã viết tiểu thuyết đề tài lịch sử. Nếu như cứ viết như các nhà viết tiểu thuyết đã viết về đề tài lịch sử thì mới gọi là “tiểu thuyết lịch sử” thì xin được đặt tôi ra khỏi sự phân loại ấy.

          - PV: Một nhà văn chuyên viết tiểu thuyết về đề tài lịch sử của Việt Nam, cho rằng: “Cần phân biệt tiểu thuyết lịch sử là khai thác lịch sử và phải tôn trọng lịch sử, khác với tiểu thuyết lãng mạn, tiểu thuyết võ thuật...”, vậy quan điểm của ông như thế nào?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Điều đầu tiên là khi anh viết về bất cứ một giai đoạn nào trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc, anh đều phải trung thành với các sự kiện lịch sử. Điều này không chỉ là nghĩa vụ của các nhà văn viết về giai đoạn lịch sử đã xa, mà ngay viết về thập kỷ trước, năm ngoái, anh cũng phải trung thành với sự thật. Nhưng không có nghĩa là nhà văn làm công việc sao chép và minh họa lịch sử. Nhà văn không phải là nhà sử học, không phải nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, mà đầu tiên và mãi mãi phải là nhà văn.

          - PV: Ý của ông là...?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Nếu chỉ vì viết tiểu thuyết về đề tài lịch sử mà tôi được gọi là nhà nghiên cứu lịch sử thì tôi thấy đó là một điều đáng buồn. Bởi vì, thứ nhất là xúc phạm các nhà nghiên cứu lịch sử. Thứ hai là, có lẽ qua tiểu thuyết của tôi, người đọc đã không nhận ra tôi là một nhà văn nữa: Khi Nguyễn Du viết Truyện Kiều, Nguyễn Du sống vào thời nào, tương ứng với triều đại nào của Trung Quốc, thế mà Truyện Kiều viết về thời kỳ lịch sử nào? Đó là năm Gia Tĩnh triều Minh. Alexander Dumas viết Ba chàng lính Ngự Lâm, hay Víchto Huygo viết Nhà thờ Đức Bà, hay Lep Tonxtoi viết Chiến tranh và Hoà bình… Các ông đều sống cách thời kỳ miêu tả trong tác phẩm rất xa, sao không gọi các tác phẩm ấy là “tiểu thuyết lịch sử”? Hay là họ đã xuyên tạc lịch sử ư? Kim Dung viết các tiểu thuyết lấy bối cảnh là thời kỳ Tống, Nguyên, Minh, Thanh có phải đã không trung thành với lịch sử không?

          - PV: Có ý kiến cho rằng ông đã hư cấu quá nhiều các chi tiết lịch sử?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Đó là chê hay khen đấy nhỉ? Nhà văn khác nhà sử học ở điều duy nhất là anh được hư cấu, hay là đúng hơn là anh phải hư cấu trong tác phẩm. Kinh Kha đi ám sát Tần Thủy Hoàng, Tư Mã Thiên chỉ viết hai trang trong Chương “Thích khách liệt truyện” của Sử ký, thế nhưng các nhà làm kịch bản phim “Lửa thiêu cung A Phòng” đã dựng đến 30 tập. Rồi Trương Nghệ Mưu làm phim “Anh hùng” lại khác hẳn...

          Bộ tiểu thuyết của tôi viết về thời kỳ giao thời, giữa thế kỷ XVI và thế kỷ XVII, thời kỳ Nguyễn Hoàng kéo quân vào Đàng Trong. Có thể trước tôi có rất nhiều người viết về Nguyễn Hoàng, nhưng Nguyễn Hoàng trong tác phẩm của tôi là “ông già mắt cú” của riêng Nguyễn Xuân Hưng. Tôi rất khâm phục các nhà sử học. Bởi vì, thứ nhất tôi không thể làm công việc của họ, họ làm khoa học, họ tư duy logic, còn tôi là nhà văn, tôi để trí tưởng tượng bay bổng, dựng nên một thế giới của riêng tôi. Tôi tư duy bằng hình tượng. Nhưng nếu không có các nhà sử học, thì đôi cánh trí tưởng tượng của tôi chỉ là đôi cánh mà giống như không có cơ thể của loài chim, không thể bay lên được. Trong tiểu thuyết của tôi, tuyệt đối không có chi tiết nào không đúng với chính sử. Chỉ có các sự kiện mà chính sử không chép mà thôi và nếu có một nhân vật là nhà sử học sống vào giai đoạn đó, ắt hẳn ông ấy sẽ chép hoặc làm chứng cho tôi đúng là như vậy.

          - PV: Vì sao nhà văn chọn thời kỳ Nguyễn Hoàng kéo quân vào Đàng Trong để làm bối cảnh cho bộ tiểu thuyết?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Đó là giai đoạn mở đầu cho việc khai phá phương Nam, là một giai đoạn đầy kịch tính. Khi Nguyễn Hoàng bỏ Thăng Long vào Đàng Trong, bắt đầu hơn 200 năm các Chúa Nguyễn, rồi đến 143 năm các vua Nguyễn. Nhân vật lịch sử Nguyễn Hoàng là một nhân vật được sử sách qua các giai đoạn viết với thái độ rất mâu thuẫn. Riêng tôi, tôi cho rằng, ông đã sống với thời đại của mình, là một người quả cảm, là một người cầm quyền khôn khéo, một người chinh phục và khai phá đất đai, chinh phục nhân tâm. Đối với lịch sử dân tộc, ông cũng xứng đáng là một người có công, một anh hùng dân tộc. Song, trong bộ tiểu thuyết của tôi, bối cảnh lịch sử chỉ là cái khung và tôi treo bức tranh tác phẩm vào đó. Nói chung các nhân vật chính lại là các nhân vật hư cấu, các nhân vật lịch sử có thật thì chỉ là các nhân vật phụ, kể cả Nguyễn Hoàng.

          - PV: Cảm tưởng của nhà văn như thế nào khi bộ tiểu thuyết đầu tay của mình vừa trình làng đã đạt giải cao - Giải B, Cuộc thi tiểu thuyết năm 2002-2004 của Hội Nhà văn Việt Nam?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Dự thi văn chương không chỉ nhằm vào cái thú được giải. Điều thú vị đầu tiên là được một tầng nấc nhiều người đọc, không phải độc giả thông thường. Họ là những nhà văn tên tuổi sáng láng. Cái thú cuối cùng mới là thú được giải. Nhưng giải thưởng văn chương chỉ như một sự may mắn, nếu ban giám khảo khác, có thể anh sẽ được giải cao hơn hoặc chẳng được gì. Nhà văn sống trước hết là nhờ có độc giả rộng rãi.

          - PV: Trong tiểu thuyết, nhà văn đã khai thác khá triệt để các cảnh ăn chơi, tình dục... của các quan lại, điều này, nhằm giảm bớt sự khô khan của đề tài lịch sử?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Giống như phim ảnh, thì việc mô tả các cảnh tình cảm trong tiểu thuyết giống như người đi trên dây, nếu vừa phải thì anh thăng bằng, còn nếu quá lên thì là sa vào nguy hiểm và thấp kém. Tôi đã suy nghĩ rất nhiều và tôi chỉ động đến các chi tiết ấy khi nào chúng góp phần khắc họa tính cách nhân vật, phục vụ cho cốt truyện. Lịch sử vốn là như vậy. Không có lịch sử khô khan. Đề tài lịch sử bao giờ cũng gây cảm hứng cho tôi. Tôi không quan niệm về các bài học lịch sử là khô khan.

          - PV: Thưa nhà văn, bên cạnh, việc xây dựng số phận những nhân vật chính như Kỳ Hoa, Ba Bị, Nguyễn Hoàng, Triệu Quận Công, ông đã dụng công xây dựng nhân vật Tổng Binh Văn Thụ - một tri thức, toàn tài, có lối suy nghĩ cách tân, nhưng không được triều đình trọng dụng mà phải chết..., với dụng ý là...?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Kẻ sĩ trong các triều đại phong kiến luôn luôn được thấm nhuần tư tưởng trung quân, ái quốc. Những trí thức hàng đầu của thời đại, thường có những kiến giải, kiến thức vượt thời đại, và nói chung bi kịch là triều đình không hiểu được. Tổng binh Văn Thụ đã tiếp thu các kiến thức văn minh của thế giới phương Tây, mong sớm áp dụng khoa học tiên tiến, canh tân đất nước. Các Chúa Nguyễn cũng là những vị minh Chúa, đã khai phá, chinh phục Đàng Trong, yên dân, nhưng chưa đủ tầm để đồng cảm với cách nghĩ canh tân đất nước của một trí thức như Văn Thụ. Qua nhân vật này, tôi muốn đưa ra một thông điệp về bài học dùng người, điều mà các triều đại phong kiến nước ta rất trăn trở, đã khắc thành bia đá trong Văn Miếu, triết lý: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”, nhưng từ lý thuyết đến thực tế là cả một khoảng cách.

          - PV: Nhân vật Phạm Thị Kỳ Hoa là con quan, sống trong lá ngọc cành vàng, mối tình của cô với công tử Thăng Long không thành... sau đó, nhà văn đã “ghép” nhân vật nữ này với nhân vật du thủ, du thực Ba Bị, liệu có thuyết phục?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Trong đội quân của Nguyễn Hoàng chinh phục phương Nam có quí tộc, có du thủ, du thực, có những anh hùng hảo hán... Họ có thể có địa vị xã hội khác nhau ở Đàng Ngoài, nơi chật cứng lễ giáo, nhưng họ đều là các cá nhân có sức sống mãnh liệt. Nếu không thế, thì họ làm sao sản sinh ra hậu duệ là các thế hệ chinh phục được cả dải đất phương Nam. Khi thoát khỏi lễ giáo của xã hội Đàng Ngoài, họ đến Đàng Trong, một dải đất mà lễ giáo lỏng lẻo, con người đối diện với thiên nhiên, với sự sinh tồn và được sống thực với mình. Kỳ Hoa, một nữ tính điển hình chỉ có thể an cư lạc nghiệp với một con người nam tính mạnh mẽ.

          - PV: Nhà văn không cho rằng bộ tiểu thuyết của mình là tiểu thuyết kiếm hiệp, nhưng nhân vật chính nào trong đó cũng đều biết võ công, và rất nhiều cảnh giao đấu võ thuật được miêu tả rất chuyên nghiệp, rất đẹp?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Nhân vật Ba Bị là một anh chàng ngang tàng phóng túng, vô gia cư. Nên anh ta có võ, đấy là do anh ta chứ không phải tôi “cho” anh ta có võ. Nhân vật Kỳ Hoa trong bản thảo đầu tiên là một nhân vật yểu điệu thục nữ. Nhưng tôi đã nghĩ lại, một yểu điệu thục nữ, khi xảy ra một cuộc thiên di lớn như vậy thì sẽ có số phận khác, chứ không thể có cảm hứng liên hệ với các nhân vật khác như tôi đã viết. Một nhân vật nhà sư có luyện võ, một vị Quận Công Đô đốc cũng có võ công, đó cũng là thực tế khách quan, chứ tôi không cố tình làm ra, hay cố gán cho họ có võ công.

          - PV: Theo ông, thế hệ nhà văn trẻ viết về đề tài lịch sử liệu có gặp khó khăn hơn thế hệ nhà văn già?

          Nhà văn Nguyễn Xuân Hưng: Tôi không còn trẻ, có thể tôi bắt đầu đến với sự nghiệp văn chương hơi muộn mà thôi. Tiểu thuyết về đề tài lịch sử không phải là độc quyền của những nhà văn già. Có thể, đề tài lịch sử cần sự hiểu biết nhất định về lịch sử, về văn hoá dân tộc và điều đó cần người viết đến độ tuổi nhất định. Nhưng có một đặc điểm là, dù tác giả có già đến mấy, thì cũng giống người trẻ, một điều, đó là, tất cả đều không chứng kiến, không sống thực ở giai đoạn lịch sử đó. Cảm hứng về lịch sử và cảm nhận tinh thần lịch sử thì không phải đặc quyền của riêng ai.